7. Emocje i uczucia – gra w karty. O uczuciach nigdy za wiele w szkole, tym bardziej w ciekawy sposób z wykorzystaniem kart – najlepiej na godzinie wychowawczej, by na spokojnie móc omówić wszystkie kwestie. Zobacz inspirację – kliknij! 8. Trening twórczości. Kreatywność to jedna z kompetencji przyszłości. Jak mówią eksperci Wprowadzenie do etyki jest pierwszą lekcją w pierwszej klasie szkoły podstawowej. Właściwe pojęcie etyki wyklaruje się w młodych umysłach dopiero po przeprowadzeniu wielu następnych lekcji. Porozmawiaj z uczniami, z czym kojarzy im się sama nazwa “etyka”. Usłyszysz skojarzenia ze słowem, takie jak muzyka, patyk, itd. Kochany Panie Mikołaju! Kilka pomysłów na fajną lekcję mikołajkową. Przedświąteczny czas jest bardzo dobrym momentem w trakcie kursu językowego, kiedy możemy pozwolić sobie na odrobinę luzu i wprowadzić na nasze lekcje szczyptę magii. Nic i nikt nie nadaje się do tego tak dobrze jak postać świętego Mikołaja, który chyba Garść pomysłów na start. Chcemy krok po kroku towarzyszyć Ci w realizacji pomysłu, który zgłosiłeś – aż do momentu, gdy ów pomysł zmieni się w gotowy projekt. Na dobry początek przejrzyj propozycje przykładowych projektów edukacyjnych – możesz potraktować je jako inspirację lub poszukać w nich praktycznych wskazówek. materiału przerabianego przez ucznio´w na lekcjach je˛zyka polskiego, historii, podczas zaje˛c´ z wychowania do z˙ycia w rodzinie, wychowania patriotycznego i obywatelskiego. Lekcje etyki powinny byc´ miejscem, gdzie niekto´re zagadnienia, staja˛c sie˛ przedmiotem dyskusji,uzyskuja˛refleksyjna˛,,moralna˛oprawe˛,,. Etyka bowiemtonie Powiedzmy, że jestem przyzwyczajona do pisania tekstów na zamówienie. Jako matka dwojga dzieci uczęszczających na lekcje etyki, zostałam poproszona przez pana Andrzeja Wendrychowicza z portalu etykawszkole.pl o napisanie kilku słów na temat etyki, dlaczego warto posyłać dzieci na te lekcje, co one dają i ogólnie, żeby zachęcić innych rodziców do zapisywania dzieci na ten przedmiot. Blog dedykowany nauczycielom etyki - dzielę się tu pomysłami na lekcje etyki na etapie szkoły podstawowej w klasach 1-3 i 4-8. środa, 26 maja 2021 Trzy sita Sokratesa Agatki na szkolną religię posyłać nie chcemy. W swojej naiwności byłam przekonana, że teraz, kiedy każda szkoła musi zapewnić lekcje etyki, nie będzie żadnego problemu. Myliłam się Wpływ wykorzystania różnorodnych pomocy dydaktycznych na lekcje fizyki jest nieoceniony. Odpowiednio wybrane narzędzia mogą sprawić, że nauczyciel przemieni zajęcia w prawdziwą przygodę. Odbywa się to w bezpiecznych warunkach, przy użyciu nowoczesnych technologii, które zgodne z obecną podstawą programową, sprawią, iż nauka fizyki stanie się ekscytująca. Jesteśmy w stanie Doktor Andrzej Waleszczyński, nauczyciel etyki, WOS i matematyki w liceum, wykładał na studiach podyplomowych dla przyszłych nauczycieli etyki na UKSW. W dwóch cyklach udało się wypuścić EwABdB. Uczniowie wypisują się z religii. "Po komunii w IV klasie przybywa bezbożników" Po trzeciej klasie uczniowie wykruszają się z lekcji religii. Są po komunii, rodzice już nie cisną, aby chodzili. Mogliby iść na etykę, ale ni... Czy etyka jest obowiązkowa? Nie, ale jest haczyk. "Syn chce oceny z matematyki, a nie z modlitw" Religia w szkole to temat, który wywołuje wiele emocji wśród rodziców. - Religia nigdy nie będzie obowiązkowa. Najwcześniej za dwa lata chcemy... Religia albo etyka. Minister Czarnek podaje możliwy termin wprowadzenia zmian Przemysław Czarnek ogłosił jakiś czas temu, że od września uczniowie znów będą musieli dokonać wyboru, czy będą uczęszczali na zajęcia religii... Przemysław Czarnek zapowiedział zmianę przepisów od września. Albo religia, albo etyka Przemysław Czarnek poinformował, że od września uczniowie znów będą musieli dokonać wyboru, czy będą uczęszczali na zajęcia religii, czy etyki... Minister Czarnek stawia uczniom ultimatum. Albo religia, albo etyka. Broniarz: Wybucha pomysłami niczym gejzer na Islandii Przemysław Czarnek zapowiedział zmiany w szkolnych przepisach. Szef MEiN zamierza wprowadzić obowiązek uczestnictwa albo w religii, albo etyce... Czy etyka i religia są w szkołach traktowane na równi? Rodzic: U nas etyka nie jest równa religii. Ona nie istnieje Etyka o godz. "cztery okienka" po ostatniej lekcji. Często etyki nie ma wcale. Religia jest zawsze. Co roku we wrześniu, rodzice, którz... Czy etyka i religia są w szkołach traktowane na równi? Rodzic: U nas etyka nie jest równa religii. Ona nie istnieje - W naszej szkole etyki nie ma w ogóle. Gdyby młody chciał na nią chodzić, musiałby po szkole iść do innej szkoły, w której etyka jest prowadzona. Tak jest od pierwszej klasy. Na moje oko ma to działać zniechęcająco dla potencjalnych zainteresowanych - zwierza się mama ucznia VI kl. katowickiej Nauczycielka etyki: "Cieszę się, że uczniowie nie boją się poruszać trudnych kwestii" Karolina Stępniewska: - Często słyszy się, że w szkołach nie ma etyki, bo jest za mało chętnych. Jak to wygląda w placówkach, w których pani uczy? Czy ma pani wielu uczniów? Ewelina Sławek, nauczycielka etyki w szkołach podstawowych: - Tak, w moich szkołach było wielu chętnych. W klasach Czy etyka jest obowiązkowa? Nie, ale jest haczyk. "Syn chce oceny z matematyki, a nie z modlitw" Czy etyka jest obowiązkowa? Jeszcze nie Czy etyka jest obowiązkowa? Ministerstwo Edukacji Narodowej pracuje nad różnymi możliwościami. Jedno jest pewne ? religia nie będzie obowiązkowa. Zapewniał o tym minister Czarnek podczas rozmowy z TVP INFO. Ale to się zmieni. Uczeń będzie musiał wybrać Religia albo etyka. Minister Czarnek podaje możliwy termin wprowadzenia zmian tylko w kraju zostanie wyszkolona kadra do nauczania etyki. Zakładamy, że dojście do takiego pierwszego etapu wprowadzania obligatoryjnego wyboru pomiędzy religią a etyką zajmie nam dwa lata. Później w perspektywie kolejnych kilku lat będziemy dochodzić w poszczególnych oddziałach, klasach, rocznikach Przemysław Czarnek zapowiedział zmianę przepisów od września. Albo religia, albo etyka lekcje, jednak jak podkreślił szef MEN, zanim zapis stanie się rzeczywistością, może minąć nawet kilka lat. Wynika to przede wszystkim z braku nauczycieli etyki. Jest ich o kilkanaście tysięcy za mało. W związku z tym resort podjął kroki i zlecił kilku ośrodkom akademickim w różnych częściach Polski Religia lub etyka. Rzecznik Praw Obywatelskich zabrał głos: "Taka sytuacja może budzić wątpliwości" Więcej o aktualnej sytuacji w polskim szkolnictwie na Kilka miesięcy temu Przemysław Czarnek zapowiedział, że trwają prace nad tym, aby w szkołąch wprowadzić obligatoryjny wybór między lekcjami religii i etyki. Oznacza to, że uczniowie nie mogliby zrezygnować z obu tych przedmiotów Religia lub etyka obowiązkowo: minister Czarnek chce zmusić uczniów do wyboru. Rodzice: "Dramat. Etyka w szkole to fikcja" z obowiązującymi obecnie zasadami, uczeń może za zgodą rodziców uczęszczać na religię, etykę albo żaden z tych przedmiotów. Przemysław Czarnek zamierza zlikwidować ostatnią opcję. Obowiązkowa religia lub etyka. Rodzice: System wartości wynosi się z domu Większość rodziców, która wzięła udział w dyskusji na forum Minister Czarnek stawia uczniom ultimatum. Albo religia, albo etyka. Broniarz: Wybucha pomysłami niczym gejzer na Islandii zamierza zlikwidować ostatnią opcję. Zaznaczył również, że kluczowa będzie tu kwestia "wykształcenia nauczycieli etyki i napisania porządnego podręcznika". Do tego pomysłu w programie Onetu odniósł się Prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego Sławomir Broniarz. Pan minister w ostatnim okresie wybucha Minister Czarnek chce obowiązku chodzenia na religię lub etykę. "Po to, aby do młodzieży dotarł przekaz o systemie wartości" jednego z trzech wariantów: albo religia, albo etyka, albo nic. To 'nic' stało się dość powszechne na przykład w dużych miastach. I właśnie to 'nic' służy temu, by odbywały się podobne zbiegowiska, które kompletnie bezrefleksyjnie podchodzą do życia. Nauka albo religii, albo etyki będzie obligatoryjna Minister Czarnek za obowiązkową religią lub etyką w szkołach. Rodzice przeciwko. A episkopat? nie poparła go, a nawet wyszła z założenia, że katechezy w ogóle nie powinno być w szkole. Pewnie etykę będą prowadziły katechetki lub księża z myśleniem średniowiecznym. Będzie to kolejna religia pod przykrywką nazwy "Etyka". Religia powinna być tam, gdzie jej miejsce, czyli w kościele lub w salkach Katalog Beata Biłyk-Woźniak, 2013-06-18WarszawaFilozofia i etyka, Program nauczaniaAUTORSKI PROGRAM NAUCZANIA ETYKI W GIMNAZJUM. KLASY I - III. AUTORSKI PROGRAM NAUCZANIA ETYKI W GIMNAZJUM. KLASY I - III. Autor: Beata Biłyk-Woźniak I. WPROWADZENIE Etyka, jako dziedzina filozofii, jest w szkole przedmiotem specyficznym, a więc i założenia tego programu odbiegać będą nieco od programowych założeń innych przedmiotów. Podczas zajęć w gimnazjum nacisk kładziony jest nie tyle na opanowanie pewnych teoretycznych zagadnień, a więc na przyswajanie wiedzy dotyczącej określonej tematyki, ile na umiejętność właściwego nazywania problemów i zjawisk związanych z moralnością i o charakterze aksjologicznym, stawiania sobie pytań w związku z tymi problemami i podejmowania nad nimi refleksji. Jest to jednocześnie na tym etapie edukacyjnym przedmiot szczególnie potrzebny. Dla uczniów w wieku gimnazjalnym charakterystyczny jest kryzys wartości, rozwój myślenia krytycznego, poszukiwanie własnych rozwiązań albo wybór istniejących światopoglądów, a nawet wzorów do naśladowania w postaci osób mogących stanowić przewodników duchowych, czy emocjonalnych, dla budowania na wskazanym gruncie własnej tożsamości. W tym wyjątkowym momencie, przeistaczania się dziecka w przyszłego dorosłego, proponowane podczas zajęć etyki rozwijanie umiejętności wyrażania własnych myśli, formułowania krytyki i przemawiania własnym głosem, może być czynnikiem stymulującym rozwój indywidualny, a nawet istotnie wpłynąć na wybór życiowych dróg przez uczniów tego przedmiotu. Stąd należy podkreślić ważną rolę nauczyciela prowadzącego zajęcia, którego podstawowym zadaniem jest stwarzanie uczniom właściwych warunków dla szczerego wyrażania swoich przekonań, baczenie, by delikatny charakter takich wypowiedzi nie został wykorzystany przeciw ich autorom oraz kształcenie oczekiwanych umiejętności np. inicjowania, prowadzenia i pointowania dyskusji, ale jednak także wskazywanie pewnych rozwiązań i przemawiających za nimi argumentów, zgodnych z obowiązującymi normami życia społecznego i przepisami prawa. II. CELE EDUKACJI A. Cele ogólne Celami edukacji etycznej przewidzianymi przez „Podstawę programową przedmiotu: etyka" dla III etapu edukacyjnego są: refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych. podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji, dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii. specyficznych norm i wartości leżących u podstaw działalności publicznej w szkole (samorząd uczniowski), społeczności lokalnej w państwie demokratycznym; rozpoznawanie sytuacji naruszających te normy i wartości (np. korupcja); podejmowanie działań zgodnych z tymi normami i wartościami w grupie równieśniczej w szkole. odpowiedzialności za siebie i innych oraz za dokonywane wybory moralne; rozstrzyganie wątpliwości i problemów moralnych zgodnie z przyjętą hierarchią wartości i dobrem wspólnym. zasad harmonijnego współistnienia i współdziałania ze środowiskiem społecznym i przyrodniczym. B. Cele szczegółowe Wychowawcze: 1. Refleksyjna postawa wobec świata i ludzi. 2. Rozumienie sensu i funkcji obowiązków moralnych. 3. Wrażliwość na wartości, umiejętność ich rozpoznawania, odróżniania dobra od zła. 4. Rozumienie znaczenia godności ludzkiej oraz rozwijanie poczucia odpowiedzialności, np. wobec bliskich, wobec obcych, zwierząt, przyszłych pokoleń, ekosystemu. 5. Przekonanie o wartości i potrzebie samodoskonalenia się i samowychowania. 6. Zdolność do zajęcia właściwej postawy w sytuacjach problematycznych (cierpienia, winy, śmierci). 7. Kształtowanie postawy zaangażowania w życie społeczne. Umiejętności: 1. Umiejętność wyrażania i precyzowania własnych przekonań moralnych. 2. Umiejętność odróżniania przekonań moralnych od innych przekonań oraz odróżniania norm i postaw moralnych od innych (obyczajowych, prawnych). 3. Umiejętność rozumienia i określania sensu wartości moralnych. 4. Umiejętność rozpoznawania i definiowania uprawnień, przywilejów i obowiązków. 5. Umiejętność dyskutowania zgodnego z wyborem określonej perspektywy moralnej. 6. Umiejętność obrony stanowiska uznanego za słuszne, argumentowania, logicznego myślenia, rozpoznawania błędów logicznych. Wiedza: 1. Elementy wiedzy na temat podstawowych założeń wybranych systemów etycznych. 2. Znajomość treści etycznych zawartych w wielkich religiach świata. 3. Wiedza na temat ról społecznych i obowiązków z nimi związanych. 4. Wiedza na temat praw i obowiązków w szkole i w społeczeństwie obywatelskim. 5. Wiedza o głównych problemach moralnych współczesności. III. TREŚCI NAUCZANIA Szczegółowymi wymaganiami wobec realizowanych treści nauczania przewidzianymi przez „Podstawę programową przedmiotu: etyka" dla III etapu edukacyjnego są następujące problemy: jako osoba; natura i godność człowieka. i znaczenie sumienia w ocenie moralnej i dla wewnętrznego rozwoju człowieka. jako droga rozwoju. problemy współczesnej etyki. wobec wartości; człowiek wobec cierpienia i śmierci. a religia, wiedza i polityka. moralne w religii chrześcijańskiej. Normy społeczne wynikające z nauki społecznej Kościoła. moralne w innych religiach świata. i wartości demokratyczne leżące u podstaw aktywności społecznej na poziomie małej grupy, szkoły, społeczności lokalnej. aspekty stosunku człowieka do świata przyrody. i jej wartość dla człowieka, znaczenie etyki zawodowej. Przedstawione powyżej grupy problemów stanowią bazę dla omówienia bogatej palety zagadnień etycznych. Zagadnienia te podzielone zostały na poszczególne działy i uszczegółowione jako tematy jednostek, czy bloków lekcyjnych, które zawiera poniższa tabela. Ma ona charakter propozycji tematów dla lekcji etyki w wymiarze 2 godzin zajęć w tygodniu i może zostać uzupełniona innymi tematami, w szczególności proponowanymi przez uczniów, projekcjami i omówieniami filmów dotyczących kontrowersji moralnych różnego rodzaju, referatami, czy spotkaniami z zaproszonymi gośćmi itd. Jeżeli wymiar zajęć ogranicza się do 1 godziny w tygodniu, wówczas należy dokonać wyboru poszczególnych tematów przy zachowaniu ilości i tematyki działów, które wprawdzie mogą zostać omówione w dowolnej kolejności, jednak nie powinny być pomijane zupełnie, ponieważ korelują z podstawą programową. Inna rzecz, że kolejność zaproponowana poniżej uwzględnia rozwój emocjonalny uczniów i wydaje się optymalna. W klasie I do realizacji zaplanowana została problematyka związana bezpośrednio z życiem i światem wartości ucznia, jego osobą, przyjaciółmi, rodziną i najbliższym otoczeniem. Klasa II to koncentracja na znaczeniu samowychowania w życiu młodego człowieka i stąd program opiera się na rozważaniach w tej kwestii, a także zawiera elementy wiedzy o historii idei etycznych oraz zapoznanie z problemami etycznymi największych religii świata. Dopiero w klasie III, z najstarszymi uczniami gimnazjum, proponuję omawiać tematy najtrudniejsze, związane z samotnością, cierpieniem, śmiercią, winą, a także moralne problemy współczesności. Należy podkreślić, że tematy zajęć etyki w gimnazjum powinny przede wszystkim stymulować ucznia do refleksji, uwrażliwiać na problemy natury moralnej i powinny być odbierane przez uczniów jak wymiana zdań „o życiu”, nie zaś być traktowane jak bardzo poważne dysputy naukowe. W szczególności zagadnienia teoretyczne dotyczące etyki poszczególnych systemów filozoficznych czy religijnych powinny być podawane w zakresie absolutnie podstawowym. Na rozwinięcie tych zagadnień przyjdzie pora w kolejnych latach nauki i dopiero podstawa programowa dla IV etapu edukacyjnego przewiduje szczegółowe omawianie teorii i szkół etycznych, koncepcji etycznych w nurcie filozofii klasycznej, kwestii związanych z prawem moralnym i imperatywem moralnym itp. Klasa 1 ETYKA W MOIM ŻYCIU. Tytuł działu Tematy lekcji / bloków lekcyjnych Realizowany cel kształcenia wg. NPP Realizowane treści nauczania wg. NPP organizacyjna. Wymagania edukacyjne, kryteria oceniania i program zajęć. Czym jest etyka? – nauka o moralności. Rodzaje etyki. moralne z perspektywy historycznej. dziś bierze się moralność? odróżnić dobro od zła? Punkty odniesienia, które warto uwzględniać. na zło. Czy ją posiadamy, czy jest drogowskazem? I, II 1 Aksjologia a etyka. / Wartość zabawy. Wartości ważne dla nas. Carpe diem – czy to istotny postulat z perspektywy etycznej? Czy my mamy rzeczy, czy rzeczy mają nas? Potrzeba realizacji potrzeb wyższych a rozwój moralny. Radość versus moralność. Co to znaczy dobrze się bawić? Antropologia śmiechu. Współczesne gatunki śmiechu. Znaczenie śmiechu i zabawy dla człowieka jako jednostki i członka grupy społecznej. Moralna ocena radości. I, II, IV 1 „Kocham cię życie” życia a cel życia, czyli dlaczego „i tak warto żyć”? życia, sposoby na życie. Jakie znamy? Jak je oceniamy? warte przeżycia. Co to dla nas znaczy? na temat życia. Czy są trafne? prawo wszystkich istot - prawo do życia. I, II 1, 5 Jestem wyjątkowy. Co to dla mnie znaczy? to znaczy mieć swoją własną historię? historia każdego z nas - jej geneza, istota i wartość. Rozważania filozoficzne. indywidualności. Ćwiczenia kreatywne. teorii osobowości. Czynniki, które mogą wpływać na kształtowanie się osobowości człowieka. pięknie się różnimy... Droga do tolerancji i szacunku wobec jednostki. wśród innych jednostek. Jak żyć w zgodzie ze sobą i innymi? Istota konfliktu moralnego. składa się na moją tożsamość? do siebie samego, czyli konsekwencje pragnienia, by być kimś innym. sobą – co to znaczy? - warto czy nie warto? I, II, IV 1, 2, 3 Z innymi i dla innych. Egoizm, hedonizm, narcyzm. Na czym polega różnica między tymi postawami. Czy lubię siebie za bardzo, czy też to dobrze, że siebie lubię? Egoizm dobry i zły. Czy altruiści istnieją? Na czym polega empatia i czy można się jej nauczyć? Rozumiem cię i lubię cię. Czy to wystarczy, byśmy nazywali się przyjaciółmi? Czym jest lojalność, a czym wierność? „Kochać... jak to łatwo powiedzieć”, czyli o różnych rodzajach miłości. Miłość jako uczucie między bliskimi sobie osobami. Dlaczego etyka ma znaczenie dla ludzkiej seksualności? Przedmiot odpowiedzialności i jej rodzaje. Odpowiedzialność na co dzień, czyli o trudności podejmowania decyzji. Od odpowiedzialności do hierarchii wartości. Odpowiedzialność i normy. I, II, IV 1, 2, 3 Funkcjonuję w społeczeństwie. są role społeczne? Rodzaje ról i przykłady postaw. sieci relacji międzyludzkich, czyli jak powstają obowiązki i roszczenia. na co dzień – w sklepie, w szkole, w pracy, w internecie. płeć do czegoś mnie zobowiązuje? Role kobiet i mężczyzn. jest patriota? obowiązki i przywileje jako obywatela. w życie społeczne.. Kiedy taka postawa jest korzystna i pożądana? Mój udział w społeczeństwie obywatelskim. potrzebny i mogę zmieniać świat! O wolontariacie, samorządzie szkolnym, akcjach i instytucjach dobroczynnych. charakteryzuje się moja społeczność lokalna? Jakich zasad i norm należy w niej przestrzegać? współistnieć harmonijnie... O podłożu, sposobach zapobiegania i rozwiązywania konfliktów międzyludzkich. dialogu do kompromisu. i zalety oraz wartość moralna demokracji. autorytarne i inne formy sprawowania władzy versus demokracja. I, III, IV, V 6, 9 Etyka w działaniu. Gra RPG Omówienie wybranych idei etycznych, które pielęgnowane będą w ramach ćwiczeń praktycznych – w grze RPG. przyzwoitość, godność osobista. Znaczenie tych pojęć dawniej i współcześnie oraz dlaczego wciąż są potrzebne. Czy warto do niej dążyć i co dla nas oznacza? idei cnoty. filozofowie formułowali przepis na szczęście, a jak może brzmieć współczesna definicja? o szczęściu. Analiza. jest i skąd się bierze obowiązek? zachować czyste sumienie? Hipotetyczne sytuacje problematyczne. Ćwiczenia kreatywne. RPG. W sklepie. RPG. Na przystanku. RPG. Wspólnota mieszkańców. RPG. Na wakacjach. I, II, IV 1, 2, 3, Klasa 2 ETYKA W UJĘCIU INNYCH LUDZI. Tytuł działu Tematy lekcji / bloków lekcyjnych Realizowany cel kształcenia wg. NPP Realizowane treści nauczania wg. NPP organizacyjna. Wymagania edukacyjne, kryteria oceniania i program zajęć. Samowychowanie. Elementy historii idei etycznych. poznawania samego siebie, rozwijania uzdolnień i predyspozycji. przyszłość – moja decyzja. Odkrywanie moralnie poprawnych możliwości rozwoju osobistego. umiałbym być bohaterem? Próba definicji pojęcia. – idol – guru – celebryta. Rozpoznajemy różnice. naszych autorytetów moralnych. – wzory. Kogo nie należy naśladować? poszukiwaniu ideałów i drogowskazów moralnych sięgamy po myśli wybranych mędrców i filozofów. Wprowadzenie. mawiał Sokrates – dbajmy o duszę i pamiętajmy, że wiedza jest cnotą. sokratejskie. Szkoła argumentacji. – idee oraz koncepcje człowieka i wychowania. – etyka złotego środka. hellenistyczne i ich sposoby na szczęście. chrześcijańska – Św. Augustyn i Św. Tomasz. powoduje człowiekiem – rozum czy uczucie? Teorie umowy społecznej. umielibyśmy żyć według etyki Immanuela Kanta? jako narzędzie miary i wagi przy ocenie wartości. spojrzenie na kategorie dobra i zła. Etyka troski. I, II, IV 3 Religijne systemy etyczne etyczne w tradycjach religijnych – wprowadzenie. HINDUIZM tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych. osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia. małżeństwa. Relacje w rodzinie. – praca – majątek. wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama. jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności. dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara. między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego? narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia. wiemy o hinduizmie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne. BUDDYZM tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych. osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia. małżeństwa. Relacje w rodzinie. – praca – majątek. wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama. jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności. dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara. między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego? narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia. wiemy o buddyzmie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne. JUDAIZM tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych. osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia. małżeństwa. Relacje w rodzinie. – praca – majątek. wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama. jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności. dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara. między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego? narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia. wiemy o judaizmie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne. CHRZEŚCIJAŃSTWO tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych. osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia. małżeństwa. Relacje w rodzinie. – praca – majątek. wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama. jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności. dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara. między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego? narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia. wiemy o chrześcijaństwie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne. ISLAM tożsamość. Autorytety. Obowiązki przywódców i wiernych. osobowe. Przyjaźń. Intymna sfera życia. małżeństwa. Relacje w rodzinie. – praca – majątek. wolny i jego wykorzystanie. Środki zmieniające świadomość – media – reklama. jakości i wartości życia. Stosunek do starszych członków społeczności i wobec potrzebujących. Religia versus moralne problemy współczesności. dotyczące dobra i zła – cel prawa – grzech i przewinienie – kary – przestępca i ofiara. między ludźmi. Postawy wobec innych religii i innych ras. Kobiety i mężczyźni. Czy wszyscy ludzie są równi w ujęciu tego wyznania religijnego? narodowe. Konflikty między narodami. Kwestie globalne. Postawy wobec ubóstwa na świecie. Ekologia. wiemy o islamie? Powtórzeniowe ćwiczenia kreatywne. w religiach świata – porównanie wybranych aspektów. I, II 6, 7, 8 Klasa 3 OTO MAMY PROBLEM... Tytuł działu Tematy lekcji / bloków lekcyjnych Realizowany cel kształcenia wg. NPP Realizowane treści nauczania wg. NPP organizacyjna. Wymagania edukacyjne, kryteria oceniania i program zajęć. Estetyka versus etyka sztuka budzi mieszane uczucia... Niszczenie dzieł sztuki jako akt twórczy, plastynacja i inne zjawiska wzbudzające wątpliwości moralne. stosowanie symboli religijnych w sztuce. Kreacja artystyczna czy obraza istotnych wartości? dysponowania własnym ciałem. Tradycje różnych kultur związane z ozdabianiem i deformowaniem ciała versus moda współczesna. reality show. Na granicy intymności. I, II, IV 1, 2, 3, 5, 6 Wybrane problemy filozoficzne i etyczne z perspektywy współczesnej rzeczywistości wymiar wywierania wpływu na ludzi przez media. tolerancji w obliczu procesu globalizacji i jej konsekwencji – wielokulturowości. istnieje sprawiedliwość? społeczne i stosunek różnych grup społecznych wobec tego zjawiska. szans. Czy jest możliwe? Czy ma sens? fundamentalizmu w europejskiej rzeczywistości posttotalitarnej i na świecie. oznacza wolność? Czy lub kiedy należy ją ograniczać? I, II, III, IV, V 4, 6 O samotności samemu a samotność. egzystencjalna. moralne. czujemy się samotni w obliczu Boga i wielkich pytań o sprawy niezrozumiałe dla człowieka? w realność przeżyć i wartości jako istotny czynnik poczucia samotności. traktować samotność? Jak ją oswoić, jak jej zaradzić. Wartości i zagrożenia. I, IV 1, 4, 5 Niepokojące zjawiska i skutki Jego źródła i konsekwencje. uzależnień. Ocena szkodliwości moralnej uzależnienia w poszczególnych etapach życia. fizyczna i psychiczna jako zło i źródło zła. i jak się przed nią bronić, aby nie skrzywdzić agresora... I, IV, V 2, 3, 5 Wyrzuty sumienia dotyczące źródeł głosu sumienia. wina moralna, wina kryminalna. Różnice. 26."Mea culpa". Czy winę da się naprawić? I, IV, V 2, 3, 5, 6 O cierpieniu i wpływ cierpienia na wybrane sfery życia człowieka. a laicka koncepcja cierpienia. minimalizacji cierpień. o cierpieniu. winy jako swoista forma cierpienia. odpowiedzialności do poczucia winy. I, IV, V 2, 3, 5, 6 O śmierci wrażenia i refleksje dotyczące śmierci w sensie ogólnym. stajemy w obliczu śmierci... Byliśmy świadkami narodowych i światowych tragedii i katastrof. o tych, których nie ma... Pożegnanie z bliskimi. w wierzeniach religijnych i tradycji. jako wartość. Śmierć bohaterska, honorowa, związana z wykonywanym zawodem. wobec śmierci. Kontrowersje wobec śmierci samobójczej. Znaczenie wiary w życie pozagrobowe. śmierć może nas nie obchodzić? I, IV, V 2, 3, 5, 6, 7, 8 Moralne problemy współczesności jako jeden z najbardziej kontrowersyjnych problemów społecznych. etyczne związane z możliwością klonowania człowieka. in alternatywne rodzicielstwo. Pomoc czy odbieranie życia? i problemy moralne związane z medycznym postępem w kwestii transplantacji narządów. moralne wobec zachorowań na AIDS. problem głodu. Praca nieletnich. i metody walki z tym zjawiskiem. śmierci. zwierząt. Czy je respektujemy? środowiska w perspektywie etycznej. Dlaczego powinniśmy być pro-ekologiczni? i jego zadanie. Problem gender. Ruchy feministyczne. to znaczy, właściwie wykonywać swoją pracę? Etyki zawodowe. związane z narażaniem życia i istotnymi wyrzeczeniami oraz moralna ocena ich wykonywania. problem korupcji i kontrowersje wokół metod jego zwalczania. czym polega etyka biznesu? I, II, III, IV, V 1, 4, 5, 6, 10, 11 Etyka w szkole i zadania nauczyciela, misja szkoły. i obowiązki ucznia i nauczyciela z perspektywy moralnej versus ujęcie społeczne, tradycyjne, czy systemowe. w szkole możliwa jest sprawiedliwość? tak trudno być uczniem wśród uczniów? etyki. Specyficzna rola nauczyciela. Problemy uczniów. I, II, III, IV 1, 3, 9, 11 Etyka dni szczególnych jestem religijny, nie jestem patriotą, nie obchodzę świąt! Ocena postaw alternatywnych. Narodzenie – dlaczego to może być smutny czas? wymiar świąt – szczególne traktowanie bliskich i potrzebujących. I, II, IV, V 1, 2, 7, 8 IV. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW. Etyka nie jest jednym z takich przedmiotów szkolnych, który stanowi dziedzinę wiedzy składającą się wyłącznie z pewnych faktów. Wiedza w etyce może dotyczyć historii tego zagadnienia, czy określonych dla konkretnych kultur albo wyznań religijnych tradycyjnie przyjętych rozwiązań, jednak, jak na to wskazują same cele edukacji etycznej, pamięciowe opanowanie tych wiadomości nie ma być dla uczniów najważniejsze. Znakomita większość problemów omawianych podczas zajęć to tematy wymagające nie tyle wiedzy, ile zdolności do refleksji, umiejętności i odwagi formułowania własnych wniosków i argumentów dla ich poparcia, ale także zdolności do rozpoznawania postaw niezgodnych z moralnymi normami przyjętymi dla tego obszaru kulturowego, w którym żyjemy. W związku z tym lekcje etyki powinny być aranżowane w taki sposób, by do takich wniosków pobudzać, by zarówno wybrane do zajęć materiały, stosowane metody pracy oraz atmosfera w klasie, sprzyjały osiąganiu celów. Uczniowie powinni często pracować w parach i grupach, a rzadziej indywidualnie. Tematy należy wprowadzać, a raczej sygnalizować na bazie fragmentów tekstów filozoficznych, literackich, czy prasowych, ale także np. proponować wysłuchanie piosenek o istotnej warstwie tekstowej. Stymulować uczniów do przemyśleń i wypowiedzi mogą również odpowiednio dobrane fragmenty, czy nawet pełne projekcje filmów fabularnych, dokumentalnych, czy reportaży związanych z omawianym problemem. Warto sięgać do doświadczeń uczniów nabytych przy okazji ewentualnego uczestnictwa w akcjach społecznych, a także do ich wiedzy pozyskanej na zajęciach języka polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie lub podczas godzin wychowawczych. Priorytetową metodą pracy uczniów powinna być podczas zajęć etyki dyskusja filozoficzna, prowadzona w plenum na wysokim poziomie ogólności i kultury słowa. Możliwe jest także stosowanie ćwiczeń kreatywnych, takich jak: pisanie krótkich tekstów o charakterze opowiadań, białych wierszy, czy poezji konkretnej, jak również metoda dramy i odgrywanie przygotowanych podczas zajęć ról w formie monologu lub dialogu, a także symulowanie wypowiedzi, decyzji i działań określonej postaci w formie improwizacji w ramach gry RPG. Można zaproponować także zadania wyboru, quizy lub zagadki. Metodą niekiedy konieczną do zastosowania, a jednak zapewne najmniej polecaną jest forma wykładu. Indywidualizowanie pracy uzależnione jest od potrzeb i możliwości uczniów i może mieć różny charakter. Uczniowie zainteresowani edukacją etyczną mogą proponować tematy zajęć w postaci pytań dotyczących nurtujących ich problemów, mogą przedstawiać teksty lub inne materiały stymulujące do dyskusji nad daną kwestią, albo przedstawiać interesujące ich tematy w formie referatów, prezentacji multimedialnych czy w formie warsztatowej. Uczniów takich warto zachęcać do aktywnego uczestnictwa w działaniach samorządu, czy wolontariatu szkolnego itp., ale także do podejmowania inicjatyw społecznych na terenie szkoły lub we współpracy ze społecznością lokalną. Uczniom mniej aktywnym, słabszym intelektualnie lub mniej zainteresowanym należy proponować zadania o niższym stopniu trudności np. zadania wyboru lub odtwórcze, nie zaś wymagające znacznej kreatywności. Można także proponować zadania domowe o różnym stopniu trudności pod względem merytorycznym jak i formalnym. V. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ. Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi celami obejmuje trzy sfery: wychowawczą, umiejętności oraz przyswajania wiedzy. I tak każda z tych sfer wiąże się z określonymi oczekiwaniami wobec ucznia. 1. Standardy osiągnięć wychowawczych: uczeń jest zdolny do refleksji na temat własnych i innych ludzi postaw wobec rzeczywistości uczeń rozumie sens i funkcje obowiązków moralnych, w tym związanych z pełnionymi rolami społecznymi uczeń umie rozpoznawać wartości, potrafi zidentyfikować postawy zgodne i niezgodne z obowiązującymi normami i w tym sensie odróżnia dobra od zła rozumie znaczenie godności ludzkiej, własnej i innych oraz rozwija swoje poczucie odpowiedzialności, np. wobec bliskich, wobec obcych, zwierząt, przyszłych pokoleń, ekosystemu rozumie wartość i dostrzega potrzebę samodoskonalenia się i samowychowania rozumie prawa i obowiązki obywatela demokratycznego państwa uczeń jest zdolny do zajęcia właściwej postawy w sytuacjach problematycznych (cierpienia, winy, śmierci) dostrzega korzyści płynące z zaangażowania w życie społeczne tak dla osób aktywnych, jak i dla społeczności, na rzecz której się działa potrafi przyjąć do wiadomości racje reprezentantów odmiennych stanowisk, przekonań i postaw 2. Standardy umiejętności: uczeń potrafi wyrażać i precyzować własne przekonania moralne potrafi odróżniać przekonania moralne od innych przekonań oraz odróżnia normy i postawy moralne od innych (obyczajowych, prawnych) uczeń umie określić sens istnienia wartości moralnych uczeń potrafi wymienić i zdefiniować określone uprawnienia, przywileje i obowiązki umie zabrać głos w dyskusji zgodnie z wyborem określonej perspektywy moralnej umie obronić stanowiska uznanego za słuszne, podać logiczne argumenty przemawiające za wybranym poglądem, wskazać błędy logiczne w argumentacji adwersarzy uczeń potrafi zrozumieć i zrekonstruować werbalnie stanowisko przeciwne niż własne uczeń potrafi wyszukać w tekście elementy służące do jego analizy i rekonstrukcji, takie jak: teza, argumenty, kontrargumenty, wnioski 3. Standardy osiągnięć merytorycznych: uczeń potrafi wykazać się elementarną wiedzą na temat podstawowych założeń wybranych systemów etycznych uczeń potrafi wykazać się elementarną wiedzą na temat treści etycznych zawartych w wielkich religiach świata uczeń posiada ogólną wiedzę na temat ról społecznych i obowiązków z nimi związanych uczeń zna swoje i innych prawa i obowiązki w szkole i w społeczeństwie obywatelskim uczeń potrafi wymienić główne problemy moralne współczesności oraz niektóre argumenty obecne w powszechnym dyskursie dotyczącym tych problemów uczeń potrafi przedstawić własne stanowisko lub zrekonstruować znany sobie pogląd w dyskusjach dotyczących moralności i niektórych konkretnych idei etycznych, aksjologii, fenomenu życia, ludzkiej tożsamości uczeń potrafi przedstawić własne stanowisko lub zrekonstruować znany sobie pogląd w dyskusjach dotyczących samowychowania, estetyki, wybranych problemów filozoficznych, samotności, cierpienia, sumienia, śmierci, etyk zawodowych, etyki w szkole oraz etyki dni szczególnych VI. NARZĘDZIA KONTROLI. Ponieważ etyka w wielu kwestiach nie udziela jednoznacznych odpowiedzi na postawione pytania czy problemy, również narzędzia kontroli nie mogą być wyłącznie standardowe. Mając na względzie wyjątkowość celów edukacji etycznej, sprawdzanie opanowania przez ucznia pojęć teoretycznych nie może być głównym źródłem jego ocen. Bardzo istotna będzie tutaj aktywność ucznia, jego zdolność do prezentowania własnych przekonań, a nawet zainteresowanie inicjatywami społecznymi poza klasą. Wspomniane zagadnienia teoretyczne powinny sprowadzać się do podstawowych faktów i pojęć, a ich znajomość należałoby kontrolować jedynie w postaci prostych zdań, skojarzeń lub haseł, które mogą należeć do słownika każdego człowieka dysponującego wiedzą ogólną. W związku z powyższym proponuję następujące kryteria poszczególnych ocen: Ocena celująca: Uczeń wykazuje się stałym zaangażowaniem w zajęcia. Zazwyczaj samodzielnie formułuje tezy, buduje silną argumentację popartą licznymi przykładami o dużym stopniu ogólności i posługując się właściwymi środkami retorycznymi. Bywa, że proponuje tematy lub materiały do zajęć etyki i często należy do grona inicjatorów lub uczestników akcji społecznych. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej jego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny celującej. Ocena bardzo dobra: Bardzo często uczeń jest aktywny w zajęciach. Dla znakomitej większości tez potrafi rozpoznać lub podać argumentację, a dla jej poparcia znaleźć adekwatne przykłady. Często samodzielnie formułuje tezy. Przeważnie uczestniczy w akcjach społecznych. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny bardzo dobrej. Ocena dobra: Uczeń wykazuje się przeciętną aktywnością podczas zajęć, przeważnie słuszne są jego intuicje związane z podawaniem argumentów za i przeciw określonym tezom i potrafi je czasem poprzeć własnymi przykładami. Przy omawianiu niektórych tematów uczeń potrafi samodzielnie sformułować tezę. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny dobrej. Ocena dostateczna: Uczeń bywa aktywny podczas zajęć. Rzadko albo wcale nie udaje mu się samodzielnie formułować tez, ale często odróżnia argumenty za i przeciw proponowanym tezom. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny dostatecznej. Ocena dopuszczająca: Uczeń uczęszcza na zajęcia i od czasu do czasu podczas lekcji podejmuje aktywność wskazaną przez nauczyciela. Spośród podanych argumentów za i przeciw jakiejś tezie czasem potrafi wybrać i określić właściwe. Przy klasyfikacji śródsemestralnej lub końcoworocznej osiągnięta przez niego średnia ocen z przedmiotu pozwala na wystawienie mu oceny dopuszczającej. Dla wymiaru 2 godzin zajęć etyki w tygodniu proponuję poniższe szczegółowe kryteria oceniania: W ciągu jednego semestru uczeń otrzymuje co najmniej 4 oceny. I. W sumie co najmniej 3 oceny za: przygotowanie referatów dotyczących poglądów etycznych wybranego filozofa lub wypowiedzi / dialogu / prezentacji związanej z problemami etycznymi (oceniana jest wartość merytoryczna i kultura języka) przygotowanie wypowiedzi pisemnych w formie esejów, zawierających indywidualne rozważania aksjologiczne ucznia związane z zadanym tematem – oceniana jest umiejętność formułowania tezy, przedstawienia logicznej argumentacji i wyprowadzenia wniosków oraz kultura języka, nie podlega ocenie poprawność ortograficzna. kartkówki z zakresu wybranych elementów różnych systemów etycznych, np. pojęć z glosariusza określonego systemu religijnego, oceniane jak kartkówki z innych przedmiotów według wskazań Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania danej szkoły, w której prowadzone są zajęcia II. Ponadto za swój udział w dociekaniach / dyskusjach filozoficznych dotyczących kwestii etycznych oraz za dobrowolne przygotowanie dodatkowych prac domowych uczeń gromadzi punkty i otrzymuje oceny na następujących zasadach: a)Aktywność w dyskusji b)Dodatkowe zadania domowe c)Ocena a)powyżej 11 pkt b)9 i więcej pkt c)celujący - 6 a)9 – 10 pkt b)7 – 8 pkt c)bardzo dobry – 5 a)7 – 8 pkt b)5 - 6 pkt c)dobry - 4 a)5 – 6 pkt b)3 - 4 pkt c)dostateczny - 3 a)3 – 4 pkt b)1 – 2 pkt c)dopuszczający - 2 Podczas jednych zajęć uczeń może otrzymać 1 lub 0,5 pkt za aktywność w dyskusji oraz 1 lub 0,5 pkt za zadanie domowe. Ze względu na specyfikę przedmiotu zakładana jest dobrowolność aktywnego udziału ucznia w dyskusji, czy podejmowania się dodatkowych prac domowych (te prace mają mieć charakter krótkich refleksji podsumowujących zajęcia, bądź przygotowywania alternatywnych w stosunku do proponowanych przez nauczyciela materiałów do zajęć). W związku z tym założeniem uczeń nie otrzymuje punktów ujemnych, co pozwala mu na wybór tematów, w związku z którymi chciałby przedstawić swoje stanowisko, jednak powinien się starać przejawiać swoją aktywność przynajmniej kilkakrotnie w semestrze, aby w tej dziedzinie uzyskać ocenę pozytywną. Aby promować aktywność uczniów w zajęciach ocena semestralna i końcoworoczna wyliczona zostanie jako średnia ważona ocen z grupy I (o wadze 1) i ocen z grupy II (o wadze 2). Jeżeli uczeń uzyska 4 oceny (lub więcej) w grupie I, nauczyciel konsultuje z nim doliczenie ocen z grupy II w zależności od ilości zgromadzonych punktów. Jednak jeżeli uczeń nie uzyska 4 ocen w grupie I, oceny z grupy II doliczane są bez konsultacji z uczniem, ponieważ jest to konieczne dla możliwości klasyfikowania go i w związku z prawdopodobieństwem wystąpienia takiej sytuacji, aktywność ucznia byłaby wskazana. Nauczyciel zastrzega sobie możliwość dołączenia do narzędzi kontroli z grupy I sprawdzianów ustnych lub pisemnych dotyczących bieżącego materiału omawianego na zajęciach, a do grupy II także ocen z kategorii „aktywność” za zaangażowanie w inicjatywy społeczne i wykonywanie zadań w związku z nimi. VII. PROPONOWANE PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI S c e n a r i u s z 1 Temat: Plecami do siebie samego – gdy koniecznie chcemy być inni niż jesteśmy... Cele zajęć: rozwijanie umiejętności rozpoznawania podstawowych wartości oraz kształtowanie postawy refleksyjnej: - Główna umiejętność przedmiotowa (z NPP – numer i treść umiejętności) /dla III etapu edukacyjnego/: refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych. podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji, dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii. - Treści nauczania – wymagania szczegółowe: 1. Człowiek jako osoba; natura i godność człowieka. 3. Samowychowanie jako droga rozwoju. - Umiejętności ponadprzedmiotowe (z części wstępnej podstawy programowej): /Cel nr 3) (...) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie (...) / Umiejętności: nr 3) myślenie naukowe - umiejętność (...) formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa (...); 6) umiejętność (...) krytycznej analizy informacji. Przebieg zajęć: Przywitanie, sprawdzenie listy obecności, wprowadzenie do zajęć. Nauczyciel opisuje planowany przebieg zajęć, zapowiada emisję krótkiego filmu oraz wysłuchanie fragmentów tekstu, na bazie których omówiona zostanie problematyka zawarta w temacie lekcji (jednak temat podany zostanie później). / praca indywidualna Nauczyciel prezentuje film Natalii Brożyńskiej „Drżące trąby” z 2010 r. (aktualnie dostępny w zbiorach portalu internetowego YouTube). Następnie chętni uczniowie lub nauczyciel odczytują fragmenty tekstu „Jak Gyom został starszym panem” ze zbioru Leszka Kołakowskiego „13 bajek z Królestwa Lailonii dla dużych i małych”. Nauczyciel stawia pytanie ogólne” Czego te historie dotyczą? Jaki problem ukazują? w grupach Nauczyciel podaje temat zajęć, dzieli uczniów na 3 grupy i rozdaje karty pracy (tabele do wypełnienia) ze wskazówkami, na jakie aspekty należy zwrócić uwagę przy analizie treści filmu i tekstu. (Zamiast kart pracy można rozdać każdej grupie po 4 czyste kartki odpowiadające rubrykom w tabeli, które po wypełnieniu przez uczniów przyczepione zostaną magnesami do tablicy we właściwych miejscach) Każda z grup zajmuje się inną postacią i wypełnia tabelę tylko dla tej postaci (tabela zawiera rubryki: a/motyw działania bohatera, b/opis działania, c/-intencja /-ocena moralna czynu [tu uczniowie podają te z 2 wskazań, które są w stanie opisać], d/ skutek/cena, jaką ponosi bohater nie akceptując swojej aktualnej tożsamości). Nauczyciel rysuje tabelę na tablicy. Uczniowie podają wyniki swojej pracy, nauczyciel lub chętni uczniowie uzupełniają swoimi wnioskami tabelę na tablicy, ewentualnie nauczyciel uzupełnia przemyślenia młodzieży własnymi spostrzeżeniami. – dyskusja Nauczyciel stawia pytania: się do przedstawionych przykładów i postaci bohaterów: Jakie podobieństwa i jakie różnice można zauważyć w poszczególnych aspektach związanych z postępowaniem bohaterów filmu i tekstu? * ad. Rubryka 1: skoro motywem działania jest zazdrość – jakie 2 oblicza posiada? na jakież to 2 drogi może nas ona sprowadzić? * ad. Rubryka 2: w opisie działania nietrudno zauważyć, że w każdej historii swoje znaczenie ma wygląd zewnętrzny bohaterów – nasuwa się pytanie: czy wygląd rzeczywiście ma znaczenie istotne? czy naprawdę mówi on tak wiele o człowieku? - na to pytanie jednak odpowiadamy pokrótce, pozostawiając bardziej szczegółową analizę na inne zajęcia * ad. Rubryka 3 i 4: porównujemy postaci zastanawiając się, jak należy, a jak nie wolno postępować, jeśli jest się z siebie niezadowolonym i nie chce się lub nie umie dostrzec wartości własnej tożsamości ogólne: Czy warto starać się być kimś innym niż się jest? Jakie wartości warto poświęcić dla próby zmiany swojej postawy / charakteru / tożsamości? Gdzie leży granica tego poświęcenia? Dlaczego w życiu istotna jest akceptacja swojej tożsamości i szacunek wobec siebie samego? (Dlaczego należy umieć dostrzegać walory swojej tożsamości, tego kim się jest i posiadać zdrową dozę szacunku wobec siebie samego?) Jak postępować, jeśli nie jesteśmy zadowoleni z tego kim jesteśmy? O ile wystarczy czasu na odpowiedzi na pytania ogólne, nauczyciel proponuje, aby chętni uczniowie jako zadanie domowe spróbowali sformułować esej na jeden z tych tematów. Jeżeli zaś pierwsza część dyskusji zajmie cały czas do końca zajęć, kwestie te pozostawiamy do omówienia podczas kolejnej lekcji. Zakończenie lekcji – nauczyciel przyznaje uczniom punkty za udział w dyskusji – pożegnanie. Załącznik nr 1: - link do filmu „Drżące trąby” (3-4 min): Załącznik nr 2: - szkic tabeli nauczyciela (subiektywne wnioski autorki konspektu): Bohater → Motyw działania bohatera – materialistyczny – ekonomiczny – chęć zarobku, poprawy warunków życia Opis działania bohatera: sprawiać wrażenie, że jest starszy lub młodszy niż rzeczywiście jest swój wygląd i kondycję fizyczną do tychże cech przyjaciela i zdesperowany pragnie się go pozbyć, targnąć się na jego życie jest zadowolony z siebie, chce upodobnić się do przyjaciela, przygotowuje przebranie, które ma go uczynić podobnym do Pafnucka Intencja bohatera / ocena moralna czynu, który prowadzi do zmiany sytuacji / tożsamości bohatera: posiada intencji skrzywdzenia kogoś, ale postępuje wbrew woli osoby najbliższej, oszukuje przełożonych, nie docenia jasnych stron swego życia, co prowadzi do zgubnych konsekwencji (intencję / zamiary należy tu przeciwstawić skutkom czynu) oddziaływać na swoje otoczenie, mieć wpływ na to co „na zewnątrz”, wyeliminować zewnętrzną przyczynę swojego złego samopoczucia; postępuje źle, zamierza przysporzyć cierpienia przyjacielowi i pozbawić go życia stać się lepszy, siebie zmienić, a więc wpływać na siebie, na to co jest „wewnątrz” sytuacji. Mimo niechlubnego motywu może osiągnąć pozytywny skutek. Bowiem próbując żyć życiem innych, może niezamierzenie nauczyć się empatii lub nauczyć się wpływać na własny los doskonaląc się. Skutek /konsekwencja/, cena jaką ponosi bohater nie akceptując swojej aktualnej tożsamości: żonę, czyli doprowadza do upadku związku, rozkładu rodziny; traci także pracę i równowagę wewnętrzną / życiową. Wcielając się w kogoś, kim nie jest, traci zdrowie psychiczne, uprawnienia zawodowe, szacunek przełożonych i innych ludzi się na życie przyjaciela, zamierza uczynić z siebie mordercę; być może do końca swych dni będzie trapiony wyrzutami sumienia, iż nosił się kiedykolwiek z tak przerażającym zamiarem, może stracić przyjaciela, gdy ten uzmysłowi sobie, co Pafnucy zamierzał spokój ducha, szczęście, może choć niewielkie poczucie „bycia człowiekiem sukcesu”, jak o nim myśli Pafnucy. Inne motywy, dla których ludzie próbują być inni niż są to często także: żądza sławy, popularności / żądza władzy Załącznik nr 3: - fragmenty tekstu „Jak Gyom został starszym panem” ze zbioru „13 bajek z Królestwa Lailonii dla dużych i małych”, Leszek Kołakowski Gyom był sprzedawcą lodów malinowych w mieście Batum. Był jeszcze młodym człowiekiem, a jego żona Mek-Mek była jeszcze młodsza. Jednakże Gyom uważał, że ludzie młodzi nie mają szans na dobre posady w Lailonii. Postanowił tedy zostać starszym panem i obmyślał wszystkie środki, jakie są do tego potrzebne. Mek-Mek – powiedział do żony – postanowiłem zostać starszym panem. Ani mi się waż! - krzyknęła Mek-Mek. - Nie chcę wcale mieć za męża starca. Zapuszczę sobie długą brodę i wąsy – mówił Gyom. (...) Będę nosił parasol. (...) Będę nosił melonik (...) kalosze (...) okulary. Nie ma mowy! Ależ Mek-Mek, bądź rozsądna. Wiesz przecież, że starsi panowie w Lailonii mają lepsze posady i więcej zarabiają. Rzeczywiście, następnego dnia Gyom zrobił kilka prostych zabiegów. Kupił dużą ilość różowego plastra i zakleił nim całą dolną część twarzy, gdzie rośnie broda i wąsy: postanowił bowiem, że broda i wąsy będą rosły pod plastrem i jego żona nic nie zauważy. Kupił także parasol, ale żeby nosić go niepostrzeżenie, kupił jednocześnie pusty futerał do kontrabasu i wsadził parasol do środka. Kupił melonik, ale żeby go ukryć, nasadził ponadto na głowę duże blaszane pudło na śmiecie; było to dość niewygodne, ale za to melonik był niewidoczny. Odział się wreszcie w kalosze, a na nie nałożył duże wyplatane koszyki (...) i przymocował je sznurkami do nóg. Wsadził też okulary i schował je pod maską gazową, w której oberwał dolną część, bo była niepotrzebna. (...) Mek-Mek nie zauważyła wcale, że Gyom ją oszukał, spacerowała z nim po mieście i myślała, że Gyom jest nadal młodym człowiekiem. (...) Jednakże rychło wyszło na jaw, że Gyom nie osiągnął celu, o który chodziło. Mek-Mek nie zauważyła wprawdzie jego przemiany w starszego pana, ale inni ludzie także nie mogli tego zauważyć, bo również nie widzieli jego brody, melonika, kaloszy, okularów i parasola (...). Jednakże nie ustawał w wysiłkach, żeby zostać starszym panem i wpadł na nowy pomysł. Zrobił sobie dwie duże tabliczki blaszane z napisem „STARSZY PAN” i zawiesił jedną na plecach, a drugą na brzuchu, aby każdy, kto go zobaczy z którejkolwiek strony, wiedział od razu, z kim ma do czynienia. Niestety i to się nie udało. (...) Gyom gryzł się bardzo swym niepowodzeniem i tak mu się przejadły te bezskuteczne starania, że postanowił zdobyć się na odwagę. Zerwał sobie plastry, pod którymi tymczasem wyrosła już broda i wąsy, zrzucił maskę gazową, zdjął blaszne pudło z głowy i kosze z nóg, wyjął parasol z futerału (...) i tak brodaty, w okularach, meloniku, kaloszach i z parasolem, pokazał się pewnego ranka swojej żonie (...). Mek-Mek (...) płakała (...). Pogniewali się na siebie i przez trzy dni wcale ze sobą nie rozmawiali. (...) Gyom został więc starszym panem i tak go traktowali wszyscy przechodnie na ulicach. Zdjął nawet tabliczki z pleców i z brzucha, bo już były niepotrzebne, skoro każdy i tak wiedział, że Gyom jest starszym panem. Zaczął szukać nowej posady i rzeczywiście udało mu się niebawem zostać w wielkim hotelu wyjmowaczem kwiatów z wazonów. Teraz zarabiał lepiej, cieszył się powszechnym szacunkiem i był zadowolony. Żeby przekonać Mek-Mek o korzyściach tej przemiany, kupił jej (...) bardzo dużo szminki i Mek-Mek mogła teraz chodzić wymalowana szminką od stóp do głów (...). Mek-Mek przekonała się (...), że Gyom dobrze zrobił (...). Jednak pewnego dnia zdarzyło się nieszczęście. Gyom przed pracą poszedł (...) wykąpać się w basenie. Zostawił na brzegu swój parasol, melonik, okulary i kalosze, a sam wskoczył do wody. Wróciwszy po chwili, zobaczył ze zgrozą, że wszystko ktoś mu ukradł. (...) Dyrektor hotelu, gdy tylko go zobaczył, bardzo się zdziwił: „Gyom – powiedział – Został pan młodym człowiekiem, jak widzę. (...) Zwalniam pana z pracy!” (...) Gyom wyszedł wściekły. Tak go rozzłościła ta przygoda, że poszedł do fryzjera i kazał sobie zgolić brodę i wąsy. Postanowił, że znów zostanie młodym człowiekiem. Ale kiedy wrócił ogolony do domu, Mek-Mek załamała ręce. (...) Potem Mek-Mek oświadczyła stanowczo, że nie chce mieć młodego człowieka za męża. Opuściła Gyoma i wyszła za mąż za pewnego starszego pana, który dużo zarabiał, ponieważ czesał jamniki w zakładzie fryzjerskim dla piesków i słynął jako najlepszy czesacz jamników w całej Lailonii. Gyom został sam i z powrotem zaczął pracować jako sprzedawca lodów malinowych. (...) W kilka tygodni potem (...) policja złapała złodzieja, który ukradł kiedyś melonik, parasol, kalosze i okulary należące do Gyoma. (...) Gyom uradowany (...) udał się do dyrektora hotelu, w którym kiedyś pracował. Chciał poprosić, aby przyjęto go do dawnej pracy (...) Gyom – powiedział [dyrektor] – przecież nie ma pan brody ani wąsów. (...) Bez tego nie ma starszego pana. Gyom wrócił smutny do domu i przez cztery godziny usilnie zapuszczał wąsy i brodę. Jednak wyników nie było. Tymczasem przyszła nowa klęska. Powiedziano mu, że nie może już pracować na stanowisku sprzedawcy lodów malinowych, ponieważ na tej posadzie zatrudnia się tylko młodych ludzi, tymczasem nie jest pewne, czy Gyom nie jest czasem starszym panem, (...) cała sprawa wygląda dwuznacznie. Nie mając pracy, Gyom postanowił, że zostanie niemowlęciem, bo przecież musi mieć co jeść, a niemowlęciem każdy się zajmie. Położył się w parku na pieluszce (...) i udawał podrzutka (...). Policjant, który go znalazł w parku, zauważył (...), że Gyom nie jest wcale niemowlęciem, i przykazał mu surowo, żeby przestał udawać. (...) Od tego czasu życie Gyoma stało się męczarnią. Bez przerwy się zmieniał i usiłował zostać raz starszym panem, raz młodym człowiekiem, raz niemowlęciem. Ale za każdym razem czegoś tam brakowało, podstęp się wykrywał i różni ludzie jeszcze krzyczeli na Gyoma i grozili mu. Nic nie wychodziło z tych przemian i Gyom do dziś, mimo niepowodzeń, przedzierzga się ciągle i przebiera to tak, to owak. (...) S c e n a r i u s z 2 Temat: Od odpowiedzialności do hierarchii wartości. Cele zajęć: rozwijanie umiejętności rozpoznawania podstawowych wartości oraz kształtowanie postawy refleksyjnej: - Główna umiejętność przedmiotowa (z NPP – numer i treść umiejętności) /dla III etapu edukacyjnego/: refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych. podstawowych wartości i dokonywanie właściwej ich hierarchizacji, dokonywanie wyboru wartości i tworzenie ich hierarchii. - Umiejętności ponadprzedmiotowe (z części wstępnej podstawy programowej): /Cel nr 3) (...) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie (...) / Umiejętności: nr 3) myślenie naukowe - umiejętność (...) formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa (...); 6) umiejętność (...) krytycznej analizy informacji. Przebieg zajęć: 1. Przywitanie, sprawdzenie listy obecności. Wprowadzenie do tematu - nauczyciel przedstawia hipotetyczną sytuację: Przy kasie sklepowej klientka informuje ekspedientkę / kasjerkę, że robiąc ostatnio zakupy zapomniała zapakować jedno jabłko i zostawiła je w sklepie, jednak nie posiada paragonu, aby móc udowodnić fakt zakupu. Ekspedientka po krótkiej chwili namysłu proponuje klientce, by ta po prostu wzięła sobie jabłko z półki z owocami. Praca w plenum - dyskusja. Nauczyciel stawia pytania: przedstawionego przykładu: Czy ekspedientka postąpiła słusznie? Jeśli tak, dlaczego? Jeśli nie, dlaczego? Czy okazanie paragonu przez kupujacą byłoby wystarczającą przesłanką do podjęcia przez ekspedientkę takiej decyzji, gdyby się wahała? (jabłko mogło zostać kupione, ale skonsumowane lub utracone przez klientkę poza sklepem) O jakiej postawie kasjerki świadczy taka decyzja? ( klientce / pomóc, ponieważ przypuszczała, że klientka jest głodna i uboga / że sklep wlicza w koszty utratę części towaru lub zysku, więc cena jednego jabłka nie jest istotna dla właścicieli / konieczność pokrycia kosztu jabłka / się nieodpowiedzialnie reagując spontanicznie na tę sytuację i nie zastanawiała się nad ewentualnymi konsekwencjami) Która z wymienionych postaw jest właściwa, a która nie i dlaczego? Dlaczego kasjerka nie postąpiłaby tak samo, gdyby chodziło o sztukę innego towaru, bardzo drogiego? Jakie konsekwencje mogłaby ponieść kasjerka, gdyby jednak pozwoliła klientce wziąć z półki drogi towar, a okazałoby się, że klientka kłamała? konsekwencji z jakimi wiąże się odpowiedzialność człowieka: Co to znaczy postępować odpowiedzialnie? Jakie pozytywne następstwa ma umiejętność odpowiedzialnego zachowania się? Co to znaczy postępować nieodpowiedzialnie? Jakie negatywne konsekwencje ponoszą osoby nieodpowiedzialne? Jakie rodzaje „kar” znamy? (np. bura, nagana, ograniczenie praw /np. domowy ”szlaban”/, wykluczenie z danej grupy społecznej /np. partii, skreślenie z listy uczniów danej szkoły/, pozbawienie praw /np. publicznych, wykonywania zawodu, odebranie prawa jazdy/, kara pieniężna, przymus prac społecznych, pozbawienie wolności) 2. Nauczyciel na tablicy, zaś uczniowie w zeszytach notują wymienione kary i według indywidualnych opinii hierarchizują ich surowość. Następnie podają wyniki swoich przemyśleń, nauczyciel gromadzi „głosy” dla poszczególnych kar na tablicy. Wspólnie odpowiadamy na pytanie: jaką wartość można utracić, narażając się na określone negatywne konsekwencje swojego postępowania? Np. bura – tracimy dobry nastrój, nagana – tracimy „dobre imię”, grzywna – tracimy pieniądze, więzienie – tracimy wolność itd. Porównując powstałą w ten sposób listę wartości z hierarchią konsekwencji, otrzymujemy hierarchię wartości istotnych dla danej grupy uczestniczącej w zajęciach. 3. Zakończenie lekcji – nauczyciel przyznaje uczniom punkty za udział w dyskusji - pożegnanie. Jeżeli pierwszy element zajęć zajmie całą lekcję, pkt 2 powinien zostać przez uczniów zrealizowany w domu (w zakresie – hierarchia kar i wartości im odpowiadających) i omówiony na kolejnych zajęciach. Jeśli zaś pozostanie kilka minut, nauczyciel przedstawia wprowadzenie do kolejnego tematu „Przedmiot odpowiedzialności i jej rodzaje” i podaje pod rozwagę przykładowe sytuacje związane z przeżyciem odpowiedzialności. VIII. UWAGI KOŃCOWE Niniejszy dokument jest propozycją programową realizacji treści przedmiotu, nie zaś sztywnym konstruktem, w związku z tym w rozkładach materiału zarówno na dany rok szkolny, jak i na poszczególne lata (1 - 3) nauczyciel dowolnie może ustalać kolejność omawiania tematów. Niektóre tematy lub bloki tematyczne mogą zostać zupełnie pominięte, inne zaś – dodane. W szczególności należałoby uzupełniać program o tematy bieżące, które wymagają reakcji na zajęciach etyki, jeśli dotyczą problematyki moralnej, a stają się przedmiotem zainteresowania i polemik szerokich rzesz opinii publicznej. Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. Karolina Stępniewska: - Często słyszy się, że w szkołach nie ma etyki, bo jest za mało chętnych. Jak to wygląda w placówkach, w których pani uczy? Czy ma pani wielu uczniów? Ewelina Sławek, nauczycielka etyki w szkołach podstawowych: - Tak, w moich szkołach było wielu chętnych. W klasach I-III grupy z poszczególnych klas są łączone i liczą ok. 10-15 osób. W całej szkole jest 5 takich grup. Natomiast w szkole społecznej są 4 grupy, po 5-10 uczniów. To rzeczywiście niemało. Od czego zaczyna Pani wprowadzanie dzieci w świat etyki? - Lekcje etyki w młodszych klasach to przede wszystkim nauka przez zabawę, nie prowadzimy zeszytów, siedzimy w kręgu, rysujemy na brystolach, kolorowych kartkach, rozwiązujemy łamigłówki. Przede wszystkim praktyka, nie teoria. Pierwsze lekcje zaczynają się od budowania takiej grupy, jej integracji, wzajemnego poznania się. Trwa to nawet do 3-4 zajęć. Następnie dowiadujemy się, co to jest etyka, o czym będziemy się uczyć, w jaki sposób zdobyte informacje możemy wykorzystywać na co dzień. W starszych klasach pierwsze lekcje również rozpoczynam od integracji grupy. Tutaj prowadzę zajęcia zarówno teoretyczne (głównie dyskusja), jak i praktyczne, np. wykorzystując dramę. Jak reagują sześciolatki na zagadnienia poruszane na lekcjach? - Sześciolatki bardzo lubią zajęcia etyki, często dzielą się swoimi obserwacjami lub doświadczeniami, jakie zdobyły do tej pory. Na pewno nie można prowadzić z nimi dyskusji, ale raczej wysłuchać ich racji i odpowiednio je skomentować. Dzieci są bardzo chłonne. Czy są bardziej ciekawe świata niż starsze dzieci ? - Myślę, że dzieci niezależnie od wieku są bardzo ciekawe świata. Starsi uczniowie bardzo chętnie wdają się w dyskusję. I tego też uczymy - kulturalnej wymiany zdań, mądrej, popartej argumentami. Lubią rozmyślać nad problemami i proponować rozwiązania, które później wspólnie analizujemy. Z moich obserwacji wynika, że uczniowie są zainteresowani tematyką zajęć. Zadają mnóstwo pytań, są aktywni. Zdarzają się zabawne momenty, np. na jednej z ostatnich lekcji etyki w III klasie podstawówki, kiedy temat dotyczył różnych substancji, których dzieci nie powinny brać, uczeń zapytał mnie, dlaczego dorośli chętnie piją alkohol, a dzieciom on w ogóle nie smakuje (śmiech). O czym właściwie rozmawiacie na lekcjach? - Z najmłodszymi rozmawiam o koleżeństwie, odpowiedzialności, pomocy najbliższym, sprawiedliwości, tolerancji, zachowania się w miejscach publicznych, poznania samego siebie, swoich cech i ich nazywania itp. W starszych klasach poruszane są już trudniejsze zagadnienia związane z normami i zasadami, obowiązkami, wartością osoby, pojęciem szczęścia, wolności i praw itp. Wspomniała pani o wykorzystywaniu na co dzień informacji zdobytych na lekcjach etyki. W jaki sposób dzieci mają to robić? Co im te lekcje dają? - Uczymy się np. pomocy dorosłym. Na moich lekcjach uczniowie dostają odrysowaną własną dłoń i w niej malują czynność, przy której pomagali przez cały tydzień rodzicom czy komuś starszemu, potem to wspólnie omawiamy. Inny przykład dotyczy kulturalnego zachowania się przy stole, czy w miejscach publicznych - co od razu mogę weryfikować przebywając z najmłodszymi w szkole. Myślę, że lekcje etyki dają dzieciom, i to niezależnie od tego, czy są starsze, czy młodsze, szerszy ogląd na świat i jego problemy. Uczymy się właściwych postaw, takich, które będą zgodne z różnymi normami i wartościami w ich przyszłym życiu Podobno Jan Hartman, etyk, wyraził kiedyś opinię, że nie wyobraża sobie, o czym miałby prowadzić przez wiele lat zajęcia z etyki w szkole. Czy Pani, jako nauczycielce etyki w szkole podstawowej, bywa trudno wymyślić temat kolejnej lekcji? Skąd czerpie Pani pomysły i inspirację? - Nigdy nie miałam problemu z wymyślaniem tematów kolejnych lekcji, tym bardziej, że opieram się na podstawie programowej, a tematyka zajęć z etyki jest dość szeroka i nie dotyczy tylko etyki sensu stricto. Inspirację czerpię często od samych dzieci, czytam literaturę dla nich przeznaczoną, a także codzienne życie podsuwa wiele tematów. Czy korzysta pani z podręczników? - Nie. Dla klas I- III jest podręcznik metodyczny dla nauczyciela pt. "Chcemy być lepsi". Niestety uważam, że jest on niedostosowany dla najmłodszych. Przez jakiś czas prowadziłam lekcje wg podręcznika i moi uczniowie się nudzili. Za mało praktyki, za dużo teorii. W mojej opinii istnieje potrzeba zredagowania podręcznika tak, by bardziej spełniał potrzeby edukacyjne najmłodszych. Natomiast dla klas IV-VI niestety nie ma żadnych pomocy naukowych. Moje lekcje opierają się na podstawie programowej i własnym doświadczeniu z prowadzenia takich zajęć. Z tego, co wiem, dla gimnazjum również nie ma książki, natomiast dla liceum i technikum jest rewelacyjny podręcznik, który mogę polecić - autorstwa Jakuba Kapiszewskiego i Pawła Kołodzińskiego. Pani Magdalena Środa również napisała podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych. A czy zdarza się, żeby dzieci pytały o religię, Boga? Czy to trochę tak, że są dwa obozy: ci, którzy chodzą na etykę, i ci, którzy chodzą na religię? W młodszych klasach nie zdarzyło mi się, aby dzieci pytały o Boga. Może dlatego, że oprócz uczęszczania na lekcje etyki, część grupy chodzi również na religię, jeśli plan lekcji na to pozwala. W mojej szkole jest taka możliwość, tylko rodzice muszą zadeklarować ocenę, która ma być wpisana na świadectwie. Uważam, że to dobre rozwiązanie. Oczywiście jest też spora grupa dzieci, które chodzą tylko na etykę. Nie ma czegoś takiego jak obozy. Natomiast w starszych klasach one istnieją i tutaj już pojawiają się pytania o Boga i religię. Są to trudne rozmowy, dotyczą np. wiary, sytuacji Kościoła, jego stosunku do społeczeństwa i bardzo często prowadzone są w oparciu o usłyszane w mediach opinie i stanowiska. Cieszę się, że uczniowie nie boją się poruszać trudnych kwestii. Jak ocenia pani podpisanie przez minister Kluzik-Rostowską rozporządzenia o obowiązku zorganizowania lekcji etyki w każdej szkole, w której jest choć jeden chętny? Czy wierzy pani, że dyrektorzy szkół zastosują się do nowych wytycznych? Tyle się słyszy o problemach z organizowaniem lekcji etyki, nawet kiedy są chętni... - Ja nigdy nie spotkałam się z problemem organizacji lekcji etyki. Nie miałam też nieprzyjemnych sytuacji ze strony dyrekcji, rodziców czy nauczycieli. Jestem pozytywnie nastawiona do podpisanego rozporządzenia i nie mam podstaw, by wątpić w jego skuteczność. Ewelina Sławek - nauczycielka etyki w szkole podstawowej w Izabelinie pod Warszawą (klasy I-III) oraz w Społecznej Szkole Podstawowej nr 13 w Warszawie (klasa V) Lekcje etyki postrzegane są w Polsce jako antykatecheza, a nawet zagrożenie dla moralności. Czego właściwie się na nich uczy? Najmłodsi uczniowie Anny Ziemskiej uwielbiają zabawę w ludożerców. Punkt wyjścia to historia o podróżniku, który trafił na wyspę ludożerców i musi ich przekonać, żeby go nie zjedli. Klasa dzieli się rolami, a nauczycielka zostaje głównym ludożercą i przewodniczącą trybunału ludożerców, który będzie oceniał argumenty stających przed nim kolejno ofiar. Trzeba się nieźle namęczyć, żeby trybunał przekonać. Anna Ziemska razem z młodym współpracownikiem Łukaszem Malinowskim stworzyła program etyki dla wszystkich poziomów edukacji „Ludzkie ścieżki”, nagrodzony w konkursie Ośrodka Rozwoju Edukacji przy MEN. W swojej szkole uczy także polskiego i wymienia trzy rzeczy, które różnią etykę od innych przedmiotów: – Na polskim mam jasny cel, np. nauczyć pisowni z „rz”, i jasne kryteria, jak to sprawdzić – na etyce jest to niemożliwe. Po drugie, choć uczę od wielu lat, wchodząc do klasy na etykę, nigdy nie wiem, jak ta lekcja się potoczy. Po trzecie, na pytanie ucznia mam pełne prawo odpowiedzieć: nie wiem, zastanawiam się, nie mam gotowych rozwiązań – deklaruje. Żeby zostać nauczycielem etyki w Polsce, trzeba być trochę szaleńcem, bo w przypadku tego przedmiotu prowadzący zajęcia zdany jest właściwie sam na siebie. Ministerstwo przygotowało, co prawda, podstawy programowe, ale to szkic o dużym poziomie ogólności. Zajęć z ich pomocą prowadzić się nie da. MEN zatwierdziło tylko dwa podręczniki. Oba dla szkół ponadgimnazjalnych: „Etykę dla myślących” Magdaleny Środy i podręcznik autorstwa Pawła Kołodzińskiego i Jakuba Kapiszewskiego; przy czym – zdaniem wielu nauczycieli – ten drugi to raczej zbiór umoralniających pogadanek. Dla podstawówki i gimnazjum nie ma nic. – Absolwenci po studiach nauczeni są doktryn filozoficznych. Skąd mają wiedzieć, jak przełożyć je na język dzieci? Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że zajęcia bywają prowadzone w grupach międzyklasowych, np. w klasach I–VI. Żeby poprowadzić taką lekcję bez merytorycznego wparcia, etyk musiałby być geniuszem – mówi Andrzej Wendrychowicz, który od trzech lat prowadzi portal W ramach pracy społecznej tłumaczy scenariusze przygotowane przez niemieckie stowarzyszenie Związek Humanistyczny, gdzie nad materiałami do etyki pracuje sztab specjalistów. – Traktuję to jako rodzaj misji, bo dobrze prowadzona etyka to wielka szkoła dyskusji, dialogu, argumentacji, a także tolerancji. Nauczyciele szukają, szperają po księgarniach i w Internecie, wymieniają doświadczenia, piszą własne programy. Wielu ma skończonych po kilka fakultetów; oprócz filozofii i pedagogiki, także biologię, polonistykę czy wiedzę o kulturze. Uczenie etyki traktują jako intelektualną przygodę, a brak podręczników przekuli w zaletę, twierdząc, że ścisłe trzymanie się programu mogłoby te zajęcia zabić. Także dlatego, że tematy powinny reagować na wydarzenia: jest trzęsienie ziemi w Japonii, robi się lekcje o pomocy humanitarnej, w szkole pojawiają się romskie dzieci, robi się lekcję o stereotypach narodowych. Lekcja pierwsza: etyka dla początkujących – Ostatnio mieliśmy lekcję o kryteriach piękna. Dzieci wybierały zdjęcia różnych ludzi i tłumaczyły, dlaczego się podobają. Była ostra dyskusja, np. czy tylko młodzi mogą być piękni. A ten to gej, powiedział jeden z uczniów o mężczyźnie na zdjęciu. Pytam, dlaczego. To przecież widać, odpowiedział – mówi Janina Tyszkiewicz, nauczycielka etyki w podstawówce na warszawskim Bemowie. – Na następnych zajęciach wymieszałam zdjęcia osób homo- i heteroseksualnych i mieli wybierać. Kłócili się, przebierali, oczywiście wyszło, że się nie da. No i spontanicznie zrobiła nam się z tego lekcja o tolerancji. Z dyskusji, czy wolno zabijać zwierzęta, która przerodziła się w kłótnię, zrodziła się kwestia, czy dyskusja musi być kłótnią i jakie warunki muszą być spełnione, by była spokojną rozmową. W klasach I–III nauka musi być formą zabawy, opowieści. Punkt wyjścia to tekst pokazujący jakiś dylemat moralny. To mogą być choćby baśnie Andersena, „Mały książę”, Muminki czy fragmenty książki „Tao Puchatka”. Dzieci ilustrują je rysując albo budując z klocków lego. W ten sposób można mówić o najpoważniejszych tematach: wolności, szczęściu, a nawet śmierci. Uczniowie Janiny Tyszkiewicz grają w biednych i bogatych. Role się losuje, a potem rzuca kostką. Bogaty za każdym razem dostaje tyle cukierków, ile oczek wyrzucił. Biedny dostaje fant tylko wtedy, kiedy wyrzuci szóstkę. Na własne oczy widzą, jak działa dystrybucja dóbr. Bogaci stają się coraz bogatsi, a biedni coraz biedniejsi. Powstaje pytanie, czy nie należałoby im pomóc, bo mają nierówne szanse. Na końcu „bogacze” mają zdecydować, co zrobią ze zgromadzonym dobrem. Najczęściej się dzielą. Anna Ziemska zaprasza także wolontariuszkę z hospicjum dziecięcego, której uczniowie mogą zadawać pytania. Na lekcjach Janiny Tyszkiewicz początkiem rozmowy o wartościach jest wyklejanie kolażu z obrazków, które dzieciom kojarzą się z dobrem i złem. – Jest o czym rozmawiać, bo podczas tej zabawy widać, jak ogromna jest dziś u dzieci fascynacja złem – mówi Janina Tyszkiewicz. – Dobre to są np. banany. Natomiast z upodobaniem wybierają zdjęcia jakichś kościotrupów, potworów, karabinów, z których powystrzelaliby niedobrych ludzi. Opowiadają o lęku przed zombie. Muszę tłumaczyć, że człowiek po śmierci nie wstaje z grobu; że to tylko popkultura chce ich postraszyć. Przez wszystkie klasy podstawówki poruszane są tematy związane z ekologią, religiami świata, niepełnosprawnością (dzieci mają np. dokładnie obejrzeć budynek szkolny i wypunktować miejsca, gdzie osoba na wózku może mieć kłopoty). Od klasy IV można wprowadzać poważniejsze teksty: „Bajki z królestwa Lajlonii” Leszka Kołakowskiego, książki takie jak „Oskar i pani Róża” czy nawet fragmenty pism filozofów. Byle krótkie i proste. – Same korzyści – deklaruje Anna Ziemska. – Nie dość, że dzieci poznają takie postaci, jak Sokrates, Platon, Arystoteles czy św. Augustyn, to jeszcze na własnej skórze przekonują się, że filozofia nie musi być nudna i niezrozumiała. Ze starszymi można w ten sposób przerabiać nawet imperatyw kategoryczny Kanta. Trzeba tylko wyjść od szczegółu, np. historii biednej kobiety, której dziecko idzie do szkoły, ale nie ma książek. Na ulicy znajduje torbę z podręcznikami. Czy powinna ją oddać? Lekcja druga: etyka dla poszukujących Wszyscy nauczyciele przyznają, że gimnazjum to specyficzna faza rozwojowa. Uczniowie nie pracują już w grupie tak chętnie, lubią się wyłamywać, prowokować. Trudniej ich czymś zainteresować. Ale z drugiej strony więcej już wiedzą i rozumieją, więc łatwiej podejmować poważne tematy. – Na tym etapie uczniowie częściej pytają nauczyciela o jego poglądy. Odpowiadamy, ale nie narzucamy. To czas, kiedy młodzi ludzie próbują budować swój system wartości, a my próbujemy im w tym pomóc – mówi Anna Ziemska. Jej współpracownik Łukasz Malinowski uczy w klasach gimnazjalnych. Wygląda niemal jak rówieśnik swoich uczniów i ma swoje sposoby, żeby do nich dotrzeć. Książki i obrazki nie wystarczą; trzeba iść w multimedia: filmy, muzykę, nawet teledyski. – Zajęcia o tym, czym jest twórczość, co to jest wartość artystyczna, czy istnieje kultura wysoka i niska, zaczynam od prezentacji kiczowatego teledysku i pytania, co im się w tym podoba – opowiada. – Ważne, żeby punktem wyjścia było coś, z czym mają styczność, coś z ich otoczenia. Zajęcia na temat utopii zaczyna od filmu „Avatar”, potem spokojnie można sięgać po „Państwo” Platona. Świetnym punktem wyjścia do dyskusji o prawach człowieka jest „Defilada” Andrzeja Fidyka. Rozstrzygnięcie konkursu World Press Photo może być pretekstem do rozmowy nie tylko o tym, czym jest plagiat czy fotomontaż, ale także czy ludzki dramat można potraktować jako sztukę. – To są fantastyczne dyskusje i nigdy się nie wie, do czego się dojdzie. Kiedyś, zaczynając od rapowego tekstu, skończyliśmy na Dostojewskim – mówi. Lekcja trzecia: etyka dla dorastających Czy zły człowiek może być szczęśliwy? Czy istnieją naturalne granice zachowań konformistycznych? Czy zło ma charakter subiektywny i wiąże się z krzywdą drugiego człowieka, czy obiektywny i wiąże się ze złamaniem ważnej zasady moralnej? To przykłady ćwiczeń z podręcznika Magdaleny Środy, który jest poza tym solidnym wykładem z historii etyki. Ale pisanym tak, by pokazać ciągłość pewnych sporów, dylematów i postaw. W starożytnych cynikach np. można dostrzec prekursorów współczesnych buntowników i krytyków kultury konsumpcyjnej. Leszek Gancarz jest nauczycielem od 30 lat. Uczył historii, wiedzy o społeczeństwie, przygotowania do życia w rodzinie. Teraz wykłada etykę w kilku warszawskich szkołach ponadgimnazjalnych: liceach i technikach; lepszych i gorszych. Dlatego postanowił opracować własny program. Wszystko w Power Poincie. Ścieżka dla klasy I to etyka w literaturze. – Przecież wielka literatura to moralitety: Szekspir, Dostojewski, Mann, Czechow, Nabokov – wymienia. Oczywiście nie ma żadnych złudzeń, że jego uczniowie te książki przeczytają. Przygotował streszczenia w postaci prezentacji komputerowych. Potem prosi uczniów, by zadawali pytania. Najczęściej nie mają żadnych, więc stawia je sam. Po „Pani Bovary” na przykład: czy kobieta może kochać kilku mężczyzn? Dlaczego społeczeństwo potępia niewierność? Dlaczego spada liczba małżeństw, a rośnie liczba związków nieformalnych? Wtedy zaczynają mówić. Na koniec lekcji trochę ciekawostek związanych z tematem: ilustracje do książki, fragmenty ekranizacji, muzyka z epoki. – Dla rozluźnienia, ale też żeby pokazać, że kultura jest pewną całością – deklaruje. Dla klasy II przerobił na Power Pointa książkę prof. Jacka Hołówki „Wybrane problemy moralne współczesności”. Przed reformą był to podręcznik do IV klasy liceum, po reformie poszedł na przemiał. – Barbarzyństwo – denerwuje się Leszek Gancarz. – To jest absolutny samograj. Na początku jest prezentacja sześciu głównych teorii etycznych: formalizmu, utylitaryzmu, etyki cnoty, etyki miłości bliźniego, etyki umowy społecznej i teorii uprawnień. Potem przedstawionych jest 50 problemów do rozwiązania. Po 10 z takich dziedzin jak: medycyna (tajemnica lekarska, klonowanie ludzi, przymusowe leczenie), polityka (cenzura, podział władzy, terroryzm, azyl polityczny), społeczeństwo (nudyzm, wolność dla ryzykantów, czy szokowanie jest formą agresji), ekologia (segregacja śmieci, naturalne futra, myślistwo) i science fiction (potencjalne problemy ludzi z zamieszkałymi na wyspie kosmitami, np. mają tradycję bicia żon, czy ludzie powinni interweniować?). – Każdy z tych problemów oglądamy w świetle sześciu teorii etycznych, żeby sprawdzić, jak go rozwiązuje – tłumaczy Gancarz. – Młodzież bardzo łatwo wciąga się w dyskusję. A ja ją przeplatam wyszperanymi w Internecie obrazkami, bo dziś lekcja musi być spektaklem. Klasa III to kurs historii filozofii. Krótkie komputerowe prezentacje sylwetek najważniejszych myślicieli. – Może im się coś z tego przyda do matury – mówi Leszek Gancarz. Nie ma złudzeń, że oni to wszystko zapamiętają. Deklaruje, że nie chodzi mu o to, by wtłaczać im wiedzę na siłę, ale żeby pobudzać do własnych poszukiwań. Żeby zaczęli pytać, myśleć, a niektórzy nawet czytać. – Jak mawiał Plutarch, uczeń to nie statek, który trzeba załadować, ale pochodnia, którą trzeba rozpalić. Świadectwo dojrzałości Dobrze prowadzona etyka nie może być umoralniającą pogadanką. Uczniowie tego nie kupią. Nauczyciele twierdzą, że nawet najmłodsi nie pytają o źródło wartości, o to, co jest dobre, a co złe. Chcą o tym dyskutować i podczas tych dyskusji sami dochodzą do tego, że skoro nie chcą być krzywdzeni, nie powinni krzywdzić innych; źródłem wartości jest drugi człowiek i szacunek dla niego. „Etyka nie jest dziedziną wiedzy, która daje gotowe definicje i rozwiązania. Podręcznik do etyki nie jest zatem zbiorem przepisów dotyczących tego, jak rozwiązać problemy moralne świata” – pisze prof. Magdalena Środa we wstępie do podręcznika dla szkół ponadgimnazjalnych „Etyka dla myślących”. W przypadku religii sprawa jest prosta – o tym, co dobre i złe, decyduje Bóg. Etyka będzie się zastanawiać: czy coś jest dobre, bo tak zadecydował Bóg, czy Bóg tak zadecydował, ponieważ to coś rzeczywiście jest dobre. „To bodaj jedyny rodzaj aktywności intelektualnej, gdzie zadawanie pytań i szukanie odpowiedzi jest ważniejsze niż budowanie nowych albo weryfikowanie istniejących teorii” – deklaruje. Na zarzut, że stawianie pytań i kwestionowanie tradycyjnych odpowiedzi zagraża moralności i może spowodować rozpad hierarchii wartości, odpowiada krótko: moralności zagrażają hipokryzja, cynizm i ignorancja, a nie myślenie. Co więc może być efektem takich zajęć? To, że człowiek będzie bardziej świadomy swojego systemu wartości. Będzie potrafił logicznie formułować pytania, wyciągać wnioski, krytycznie oceniać stanowisko innych i argumentować za własnym. To wielka szkoła debaty. A ta jest w Polsce potrzebna jak tlen. Szkoda tylko, że te zajęcia prowadzone są jedynie w 2 proc. szkół.